Bashō betekent bananenboom, de naam die Matsuo Chūemon Munefusa aanneemt als hij in zijn huis in Tokyo in de wijk Fukugawa gaat wonen. Naast zijn huis planten zijn vrienden een bananenplant. Hij voelt zich verwant met de plant. Als hij na negen jaar reizen weer een huis krijgt in Tokyo wordt zijn bananenplant hier naartoe verplant, zodat hij vijf bananenbomen heeft om in elke schaduw te kunnen vertoeven. Hij schrijft daar een haibun over. Ook wij hebben een bananenplant voor ons huis, bij de ingang.
Goethe schrijft in twee delen de Faust. Ongeveer honderd jaar nadat Matsuo Bashō schrijft en werkt. Het eerste deel schrijft Goethe als hij begin twintig is. Het is het verhaal van de verleiding en misbruik van Margarete en de moord op hun kind, haar broer en haar moeder en daarop haar verlossing. Het algemeen bekende verhaal. Het wordt de oer Faust genoemd. Het tweede deel levert Goethe bij zijn uitgever in als hij eenentachtig jaar is. Vlak voor het ter ziele gaan van de auteur. Hij heeft er zijn hele leven aan gewerkt. Het tweede deel beschrijft een strijdvraag tussen de Hemel, Mefistofeles en Faust. Faust weet zijn ziel te redden door zelfstandig gelukkig te worden, zonder de hulp van Mefistofeles.
ENGEL:
Gerettet ist das edle Glied
Der Geisterwelt vom Bösen,
Wer immer strebend sich bemüht,
Den können wir erlösen.
Dit tweede toneelstuk is veel dikker en minder bekend.
Net als de Faust bestaat de Zhuang Zi uit twee delen. De innerlijke en de uiterlijke. Weliswaar in een andere volgorde dan de Faust maar in wezen in vorm hetzelfde. Ook is het eerste deel veel korter dan het tweede deel in beide gevallen. De Zhuang Zi wordt rond driehonderd voor onze jaartelling geschreven door meester Zhuang. De oer Zhuang Zi is een onderzoek naar het nut van het nutteloze en een tegendraad tegen de oproep tot braafheid en gehoorzaamheid zoals gepredikt in de Tao Te Tjing. Het tweede deel zijn de geschriften van volgelingen die uitdiepten, herhaalden, toevoegden en de Zhuang Zi van accenten voorzagen. Faust roept op tot penitentie en braafheid. Matsuo Bashō is verzot op de Zhuang Zi. Dat de Faust en de Zhuang Zi overeenkomsten vertonen, is geheel in de geest van Zhuang Zi een aanwijzing dat het zoeken naar overeenkomsten nutteloos is. Zoeken naar overeenkomsten is verheven tot wetenschappelijke methode in onze beschaving.
Van de bananenplant zijn minimaal vierhonderd soorten. Ik weet niet welke Matsuo Bashō bij zijn huis heeft staan. De bananenplant is een rhizoom en daarmee een plant naar het hart van Gilles Deleuze. De bananenplant wordt in de moderne taxonomie opgedeeld in planten met eetbare en oneetbare bananen. Met die indeling lijken wij weer op inboorlingen van enige wildernis. Wij hebben een bananenplant met eetbare bananen staan. Zelf zegt Matsuo Bashō over zijn bananenbomen dat hij net zo wil worden als deze plant. “Hun nieuwe bladeren groeien dag aan dag, zoals in de leer van meester Chang Henchu…” Een commentator meldt dat de Chinese Chang Henchu in de dertiende eeuw voor onze jaartelling leeft. Chang Henchu hoopt dat zijn wijsheid zal toenemen zoals de bladeren van de bananenplant. Die commentator heet Vos. Kitsune heeft negen staarten, misleidt de mensen en vermomt zich als vrouw. Inari zorgt voor de rijst. De bananenbomen van Bashō dragen geen vrucht zo valt te lezen, maar bieden wel schaduw. Bashō ziet ook zichzelf als van generlei nut.
Ook in die eeuwen al worden de bladeren van de bananenboom door wind en regen in stukken gereten, zoals Bashō schrijft. Net zoals wij, reizigers door onze tijd, niet ongeschonden ons graf redden.
Henchu zou een andere belettering kunnen zijn van het Japanse woord henzu, hetgeen verandering betekent. Een bananenboom bloeit maar één keer en sterft daarna. De Rhizoom groeit tegelijkertijd iets verder weer op. Zo zijn hele plantages met duizenden bomen slechts één bananenplant.
Al die romantiek, al die schone schijn,
al dat weten, al die vanzelf sprekende
gedichten, al die gedachten, al dat waar.
Gedichten als verdachte
gedachten, vergezichten op een blinde
muur. Iedereen ontleent zijn gezag
aan dat wat men daarachter voor waar
nam.
Het azuur van de hemel raakt
het pruisisch blauw van de zee
de zon bleekt stukken wit,
in honderdduizend schakeringen.
de zon bleekt strepen wit
evenals de koppen van
de golven.
Het regent.